Ekosystemy torfowiskowe są bagnami typu stałego, w których następuje akumulacja
substancji organicznej. Charakterystyczną cechą, w fazie ich rozwoju, jest
proces torfienia, prowadzący do nagromadzania się pokładów torfu.
Do podstawowych roślin torfotwórczych należą: mchy, turzyce, wełnianki i krzewinki z rodziny wrzosowatych, a także trzcina. Rośliny te wykazują wzrost nieograniczony - ich dolne starsze partie stopniowo obumierają powiększając warstwę torfu. Proces tworzenia się pokładów torfu wymaga przewagi produkcji biomasy nad jej rozkładem. W naturze może się to odbywać tylko przy słabej aktywności mikroorganizmów, czyli w niskiej temperaturze i w warunkach ograniczonego dostępu tlenu. Dlatego też torfowiska rozwijają się w strefie klimatu chłodnego i wilgotnego.
Ponad 90% torfowisk na Ziemi znajduje się w strefie chłodnej i umiarkowanej głównie na półkuli północnej. Występują tam, gdzie woda dostarczana jest w dużych ilościach tj.: w zagłębieniach terenu gromadzących wody opadowe, w miejscach gdzie wody gruntowe wychodzą na powierzchnię, na terasach zalewowych rzek i potoków, a także w wyniku zarastania jezior. Sposób, w jaki torfowisko zaopatrywane jest w wodę, decyduje o jego typie, który przejawia się charakterystycznym składem gatunków roślin. Wyróżniane są trzy typy torfowisk:
Ekosystemy torfowiskowe przedstawiają olbrzymią wartość przyrodniczą
naukową i gospodarczą. Charakteryzują się specyficzną roślinnością,
zgrupowaną w licznych zbiorowiskach, których występowanie na terenie Polski
jest już w znacznym stopniu ograniczone.
Liczne elementy tej flory to rośliny zagrożone: 24 gatunki ujęte są w Polskiej Czerwonej Księdze Roślin, a 66 naczyniowych roślin torfowiskowych i 22 gatunki mszaków znajdują się na Czerwonej Liście Roślin Zagrożonych w Polsce. Bardzo bogata jest fauna torfowiskowa. W przeciętnym mokradle żyje kilkaset, a czasem ponad 1000 gatunków zwierząt. Szczególnie licznie reprezentowane są muchówki i ważki, a pod względem ilościowym skoczogonki (do 10 000 o sobników na 1m2 torfowiska).Torfowiska gromadzą i zatrzymują znaczne ilości wody, (1kg słabo rozłożonej suchej masy torfu z torfowisk wysokich jest zdolny wchłonąć 8 - 25 l ! wody). Ma to duże znaczenie w hamowaniu jej odpływu ze zlewni (szczególnie w terenach górzystych) oraz w kształtowaniu lokalnego klimatu. Ekosystemy torfowiskowe mają także istotny wpływ na globalne zmiany klimatu, a szczególnie na "efekt cieplarniany". Znaczne ilości węgla i azotu zostają bowiem wyłączone z atmosfery w postaci związków organicznych budujących pokłady torfu.
Na podstawie doskonale konserwujących się w torfie ziaren pyłku
i szczątków roślin można odtworzyć historię roślinności i zmiany klimatu,
jakie następowały na danym obszarze. Torf ma duże znaczenie praktyczne.
Stosowany jest jako materiał opałowy, nawóz organiczny i surowiec chemiczny
do produkcji farb, węgla aktywnego i wosku. Mchy torfowce używane są jako
ściółka w uprawie storczyków. Dawniej pokruszony torf stosowano do produkcji
prochu strzelniczego. Wysuszone torfowce służyły do uszczelniania drewnianych
budynków, a w czasie wojen odpowiednio oczyszczone jako zastępczy materiał
opatrunkowy na rany.
Trzy wieki temu torfowiska były pospolitym elementem krajobrazu Gór Stołowych o czym świadczą znajdowane na mapach turystycznych nazwy mające w swym członie mokradło (Długie Mokradło, Krągłe Mokradło) lub łąka (Równa Łąka Kształtna Łąka, Czeska Łąka, Burzowa Łąka, Niknąca Łąka). Nazwa "Łąka" przetłumaczona z czeskiego i niemieckiego przyjęta była dla określenia obszarów w obrębie zwartych kompleksów leśnych, gdzie ze względu na podtopienie drzewa nie chciały rosnąć. Powstawaniu torfowisk sprzyjała budowa geologiczna i wynikająca z niej rzeźba terenu, dla której niezwykle charakterystyczne są rozległe płaszczyzny zrównań. Płaskie wierzchowiny górnego i środkowego stopnia zrównania "uszczelnione" zwietrzeliną drobnoziarnistych mułowców sprzyjały gromadzeniu się wód opadowych w zagłębieniach terenu i rozwojowi roślinności torfowiskowej. Torfowiska zajmowały spore przestrzenie płaszczyzny szczytowej masywu Skalniaka i Narożnika - w rejonie Skał Puchacza, a także na obniżeniu pomiędzy Karłowem i Batorowem. Niestety w wyniku działalności człowieka torfowiska sudeckie uległy zniszczeniu lub degradacji na skutek melioracji i osuszenia, a następnie wprowadzenia na nich sztucznych świerczyn. Miało to miejsce głównie w XIX i na początku XX w., gdy były przeszkodą w prowadzeniu gospodarki leśnej, a nie zdawano sobie sprawy z wartości przyrodniczej tych ekosystemów.
Torfowiska Gór Stołowych powstawały głównie w zagłębieniach terenu, zasilanych wodami odpadowymi i dlatego reprezentowały głównie typ torfowiska wysokiego. Swój wysokotorfowiskowy charakter zachowało - Wielkie Torfowisko Batorowskie chronione jako rezerwat przyrody od 1938 r., (dziś obszar ochrony ścisłej w Parku Narodowym), choć i ono w wyniku przeprowadzonych zabiegów odwadniających utraciło cały szereg interesujących gatunków roślin. Obok pospolitych roślin torfowiskowych, jak wełnianka pochwowata, wełnianka wąskolistna, czy żurawina błotna, rosną tu niektóre rzadsze gatunki: bagno zwyczajne, turzyca nitkowata, turzyca skąpokwiatowa (z listy roślin zagrożonych w Polsce) i modrzewnica północna. Najbardziej zagrożonym gatunkiem spośród roślin naczyniowych na tym torfowisku jest obecnie sosna błotna - gatunek z Polskiej Czerwonej Księgi Roślin.
Park Narodowy Gór Stołowych dzięki dotacji z fundacji "Ekofundusz"
prowadzi restytucję tego rzadkiego drzewa. Również przy jego wsparciu
wykonano w roku 2002 zabiegi zmierzające do ratowania torfowiska Niknąca Łąka
i udostępnienia go do celów turystyczno-dydaktycznych.
W roku 2005 przy dofinansowaniu "Ekofunduszu", mając na uwadze zwiększenie
retencji wody w masywie Skalniaka oraz odtworzenie cennego siedliska
podjęto próbę restytucji torfowiska. Wykonano szereg zastawek drewnianych na
rowach melioracyjnych dla zapewnienia lepszego uwodnienia oraz zabezpieczenia
przed zasypywaniem mokradła piaskiem transportowanym przez wody z rejonu,
gdzie biegnąca w pobliżu leśna droga osiąga najwyższe wyniesienie.
W tym też miejscu przeprowadzono prace budowlane w celu przywrócenia
naturalnej granicy zlewni spływającego na południowy-zachód potoku
Czermnica i płynącej na północ do Czech Trnklawy.
Park Narodowy Gór Stołowych
ul. Słoneczna 31
57-350 Kudowa Zdrój
tel. +48 74/ 8661-436, +48 74/ 8662-097
fax. +48 74/ 8654-918
pngs@pngs.com.pl
Copyright by Park Narodowy Gór Stołowych