Teren obejmujący Park Narodowy i
jego otulinę podobnie jak cała Ziemia Kłodzka jest ziemią trzech narodów.
Upamiętnia to pomnik odsłonięty w 1999 roku w Kudowie Czermnej poświęcony
Czechom, Polakom i Niemcom, którzy przyczynili się do zagospodarowania i
rozwoju tej ziemi. Jeszcze w starożytności prowadziły przez Ziemię Kłodzką
ważne szlaki komunikacyjne łączące Kotlinę Czeską z dorzeczem Odry. Jeden z
nich, stanowiący odnogę "szlaku bursztynowego" przebiegał u południowego
podnóża Gór Stołowych i przechodził przez przełęcz Polskie Wrota. Drugi,
który powstał znacznie później łączył Kłodzko przez Radków z Broumovem.
Pierwsze osadnictwo, niewątpliwie słowiańskie, rozwinęło się wzdłuż tych
szlaków handlowych, dla obrony których wzniesiono grody Homole, Ratno i
Radków. Pisemne wzmianki o wioskach położonych na obrzeżu Gór Stołowych i
we Wzgórzach Lewińskich pochodzą z XIV w., choć musiały
one istnieć już w
wieku XIII. W tym wczesnym średniowieczu Ziemia Kłodzka pozostawała we
władzy państwa czeskiego, choć jako teren przygraniczny często była także
pod panowaniem Piastów Śląskich. W drugiej połowie XIII wieku rozpoczął się
powolny proces zniemczania Ziemi Kłodzkiej w związku z kolonizacją na prawie
niemieckim. Na terenie jednak Gór Stołowych i Wzgórz Lewińskich słowiański
żywioł trwał ciągle; do końca II wojny światowej. Świadczyły o tym nie tylko
utrzymujący się tu język czeski, ale i słowiańskie nazwy miejscowości: Lewin,
Czermna czy Bukowina, zmienione na niemiecko brzmiące dopiero w 1933 roku.
Rejon przygraniczny w okolicy Kudowy określany był w niemieckiej literaturze
jako "czeski kątek". Silny ośrodek władzy, jaki stanowił w XIV wieku gród
Homole doprowadził do powstania na terenie objętym Parkiem Narodowym i jego
otuliną samodzielnego feudalnego "państewka homolskiego". Istniało one do
zburzenia zamku po wojnach husyckich, które nawiedziły Ziemię Kłodzką w
pierwszej połowie XV wieku. W 1459 roku król czeski Jerzy z Podiebradów
utworzył samodzielne hrabstwo kłodzkie, do którego później włączono tereny
dawnego państwa homolskiego. Po likwidacji tego ostatniego po roku 1561 na
olecenie cesarza Karola VI przebudowano powstałe znacznie wcześniej prowadzące
przez lasy Gór Stołowych drogi: Praski Trakt i przebiegający równolegle do
niego Kręgielny Trakt. Tym ostatnim prowadzi dziś lokalna droga asfaltowa z
Batorowa do Karłowa. Obie drogi stanowiły ważne połączenie Śląska z Czechami.
Utraciły swe znaczenie po wybudowaniu w II połowie XIX wieku Szosy Stu Zakrętów.
Praski Trakt, którego przedłużenie stanowiła prowadząca z Karłowa do Czech,
przez Ostrą Górę, Machowska Droga, długi czas pełnił rolę dogodnego traktu
pocztowego. Świadczą o tym zachowane do dziś kamienie milowe wskazujące
odległości pomiędzy miejscami odpoczynku. Hrabstwo kłodzkie przez wieki
zachowywało pewną autonomię w obrębie monarchii Habsburgów, pod panowanie
której przeszło w 1526 roku i później także w obrębie monarchii pruskiej.
W końcu XVI wieku i na początku wieku XVII pojawiają się pierwsze wzmianki
o wodach mineralnych Kudowy i Dusznik i wtedy te uzdrowiska zaczynają swą
leczniczą działalność. Ich rozwój i międzynarodowa sława przyczynią się do
rozkwitu całego regionu, przyciągając w następnych wiekach kuracjuszy i turystów.
W pierwszej połowie wieku XVII nawiedziła Ziemię Kłodzką przynosząca olbrzymie
zniszczenia wojna trzydziestoletnia (1618 - 1648). Po jej zakończeniu rozwinęło
się na Ziemi Kłodzkiej tkactwo lniane i bawełniane i stanowiło ono podstawę
bytu większości ludności wiejskiej w rejonie Gór Stołowych i Wzgórz Lewińskich
w wieku XVII i także w wiekach następnych. Słabe plony na ubogich górskich
glebach i przeludnienie wiosek stwarzało konieczność zatrudnienia w rozwiniętym
handlu i lokalnym rzemiośle.
W wieku XVIII po przejęciu przez Prusy Śląska miały
miejsce na terenie Ziemi Kłodzkiej trzy wojny tzw. śląskie. Zniszczenia
materialne łączyły się w ich okresie z panującym głodem i nawiedzającymi miasta
i wsie zarazami. Pamiątką takich epidemii, głównie z okresu ostatniej
(7 letniej) wojny jest unikalny zabytek - Kaplica Czaszek w Kudowie Czermnej.
Z wojnami śląskimi, a właściwie z niepokojami granicznymi po ich zakończeniu
wiąże się budowa Fortu Karola (rok 1790), którego pozostałości można oglądać
nieopodal Lisiej Przełęczy w centrum Parku Narodowego. Ze sprawą poszukiwania
odpowiedniego miejsca na budowę fortu przez króla Prus Fryderyka II, w tym
okresie, łączy się także historia odkrycia i udostępnienia największej atrakcji
Gór Stołowych - ich najwyższego szczytu Szczelińca Wielkiego. Udostępnienie
Szczelińca, szybki rozkwit uzdrowisk w Kudowie i Dusznikach, a także
funkcjonowanie pielgrzymkowego ośrodka kultu Matki Boskiej w Wambierzycach
stały się od końca XVIII wieku podstawą rozwoju turystyki w regionie. Przybrała
ona charakter masowy szczególnie kiedy w połowie XIX wieku wybudowano wygodne
drogi, a na pocz. XX wieku połączenia kolejowe Radkowa ze Ścinawką i Kudowy z
Kłodzkiem. W tym czasie wybudowano w uzdrowiskach (także już w szybko
rozwijającej się Polanicy) wiele sanatoriów, hoteli, łazienki i pijalnie.
Powstały też inne obiekty nastawione na obsługę ruchu turystycznego jak
schronisko na Szczelińcu (1845 r.), gospody w Karłówku i Pasterce. Działające
od 1881 roku Kłodzkie Towarzystwo Górskie budowało nowe przejścia w górach,
znakowało szlaki turystyczne i urządzało punkty widokowe. I i II wojna światowa
nie wywarły bezpośredniego piętna w terenie objętym Parkiem Narodowym i jego
otuliną. Śladami I wojny są stawiane po wioskach polsko- czeskiego pogranicza
pomniki upamiętniające mieszkańców, którzy wcieleni do armii pruskiej zginęli
na frontach (Karłów, Kudowa Czermna). Z drugą wojną światową wiążą się:
istnienie obozu pracy przymusowej w Kudowie Zakrzu, pozostałości obozu
szkoleniowego Wermachtu przy początku drogi wjazdowej na Błędne Skały,
niedawno ekshumowany cmentarz żołnierzy niemieckich na granicy Parku przy
drodze z Kudowy do Jerzykowic Wielkich, oraz nagrobek niemieckiego proboszcza,
przeciwnika Hitlera, zamordowanego w Dachau - znajduje się on na cmentarzu w
Kudowie Czermnej. Po II wojnie światowej w 1945 roku, pomimo roszczeń
zgłaszanych przez Czechów, Ziemia Kłodzka została przyłączona do Polski.
Nastąpiła wtedy prawie zupełna wymiana ludności. Miejsce wysiedlonych Niemców
i Czechów zajęli przybyli jako osadnicy na Ziemie Zachodnie mieszkańcy
wschodnich terenów przedwojennej Polski, włączonych do Związku Radzieckiego.
Doprowadziło to do bardzo istotnych zmian w regionie Gór Stołowych i Wzgórz
Lewińskich. Nowi przybysze nie posiadali umiejętności gospodarowania w
trudnych warunkach górskich, ani też nie potrafili kontynuować tradycji
letniskowych wsi. Stało się to przyczyną postępującego upadku rolnictwa w
tym terenie, i wyludniania się wiosek górskich. Wiele z nich jak Ostra Góra,
Karłówek, Grodczyn, Leśna zupełnie znikło z powierzchni ziemi. Polska Ludowa
rozbudowała wprawdzie w oparciu o istniejące uzdrowiska liczący się w kraju
okręg turystyczno - wypoczynkowy. Odbyło się to jednak z wyraźną szkodą dla
środowiska przyrodniczego tych leczniczych miejscowości. Rozwijano bowiem
zakłady przemysłowe w uzdrowiskach i wy budowano prawie w każdym z nich obce
architektonicznie osiedla mieszkaniowe. Intensywna eksploatacja istniejącej
bazy hotelowo - wczasowej w okresie PRL-u spowodowała znaczne jej zniszczenia
i utrzymywanie niskiego standardu usług. Obecnie następuje prywatyzacja i
rozwój nowoczesnych hoteli i obiektów wczasowych a także bazy handlowo-usługowej
nastawionej na obsługę wczasowiczów i turystów. Duża atrakcyjność regionu
powoduje, że prywatne hotele i schroniska oraz gospodarstwa agroturystyczne
powstają nie tylko w uzdrowiskach i miastach regionu ale także w niewielkich wioskach.
To warto zobaczyć!...
Chcesz wiedzieć więcej?... Wybierz temat:
Park Narodowy Gór Stołowych
ul. Słoneczna 31
57-350 Kudowa Zdrój
tel. +48 74/ 8661-436, +48 74/ 8662-097
fax. +48 74/ 8654-918
pngs@pngs.com.pl
Copyright by Park Narodowy Gór Stołowych