Góry Stołowe - kraina zrodzona z morza

• PNGS
• PRZYRODA
• TURYSTYKA
• EDUKACJA
• OCHRONA PRZYRODY
• OGŁOSZENIA
• GALERIA

• Geologia
• Rośliny i grzyby
• Zwierzęta

  Świat zwierząt

Ptaki

Na terenie Gór Stołowych stwierdzono występowanie ponad 200 gatunków ptaków. W górach tych, ze względu na ich niewielką wysokość, nie występują gatunki typowo wysokogórskie. Ornitofaunę tutejszą wyróżnia spośród obszarów sąsiadujących, zwłaszcza nizinnych, obecność gatunków górskich, np.: orzechówki, pluszcza, czyża czy pliszki górskiej. Na skład gatunkowy ptaków w Górach Stołowych wpływa m.in. duża lesistość, dominująca rola świerka, niesprzyjający, szczególnie zimą, klimat a także prawie zupełny brak zbiorników wodnych. Ze względu na trudne warunki klimatyczne panujące w Górach Stołowych zimą, tylko niektóre ptaki odwiedzają w tym czasie teren Parku, a już całkiem nieliczne przebywają w nim na stałe. Jednym z gatunków przebywających tu zimą jest jarząbek, najbardziej skryty kurak leśny. Za biotop obiera sobie starsze lasy mieszane i bory wzbogacone licznymi wykrotami, krzewami, stertami gałęzi, leżącymi pniami itp. Jarząbek jaja składa bezpośrednio na ziemi i trzeba mieć dużo szczęścia, żeby je znaleźć. Wodząca pisklęta samica to rzadki widok w Górach Stołowych. W okresie zimowym, nawet wewnątrz ośnieżonych borów, spotkać możemy mieszane stadka żerujących sikor, którym towarzyszyć mogą gatunki ptaków z innych rodzin. Takie wspólne żerowanie różnych gatunków przynosi znaczne korzyści. Ptaki nie wchodzą sobie w drogę, gdyż okupują inne nisze: np. najmniejsze ptaki europejskie - mysikróliki, gimnastykują się na najcieńszych gałązkach, a pełzacze czepiając się pazurkami, sprawnie wspinają się po pniu. Zyskiem ze wspólnego żerowania jest wzmożone czuwanie stada, a przez to skuteczniejsza ochrona przed zagrożeniem. Pospolitym ptakiem na terenie Parku jest sójka, która w zimie również skupia się w stada, ale dla odmiany - jednogatunkowe. O przeżyciu zimy decyduje u sójki liczba zgromadzonych nasion w wielu rozproszonych kryjówkach. Podobna do niej orzechówka przebywa również przez cały rok na tym terenie, również gromadząc pokarm w spiżarniach w okresie jego obfitości. Orzechówka w przeciwieństwie do sójki jest mało płochliwa i daje się podejść na kilka kroków. Jest to spowodowane tym, że głównym areałem jej występowania jest tajga, gdzie stosunkowo niedawno zetknęła się z człowiekiem, do którego nie zdążyła nabrać odpowiedniego respektu. Sóweczka, włochatka i krzyżodziób są kolejnym tego przykładem. Sóweczka, najmniejsza europejska sowa o krótkich skrzydłach i długim ogonie, a więc typowo krogulczych proporcjach, prowadzi dzienny tryb życia. Szczególnie trudno jej przetrwać w zimie, kiedy dni są krótkie. Dlatego też w tym czasie poluje niemal bez przerwy, nadmiar pożywienia gromadząc w dziuplach i budkach lęgowych. Sóweczka żywi się przeważnie małymi ptakami, polując z zasadzki głównie na zięby, sikory, mysikróliki, ale również na drobne ssaki czy jaszczurki. Potrafi również upolować ofiarę niemal równą swojej wielkości. W okresie lęgowym wybiera często pisklęta z gniazd innych ptaków. Tak w ogólnym uproszczeniu wygląda ptasi las zimą.

Wiosną góry ożywają wzbogacane o przybyszów z południa i nizin. Dziuple po dzięciole czarnym na zmianę z nim samym i włochatką zajmuje siniak. Jest to jedyny gołąb krajowy gniazdujący w dziuplach. W Parku Narodowym Gór Stołowych lęgnie się w lasach bukowych i mieszanych, np. w Dolinie Pośny. Enklawy lasów bukowych pozostałe często po pierwotnych, naturalnych buczynach dolnoreglowych to preferowane miejsca lęgowe również paru innych gatunków. Dzięcioł zielonosiwy to typowy gatunek Sudetów. Wczesną wiosną, jeszcze przed stopnieniem śniegu samce bębnią i nawołują donośnym, chichoczącym gwizdem. Łatwo jest go naśladować a w konsekwencji zwabić ptaka na niewielką odległość. Często rozgrzebuje mrowiska w poszukiwaniu larw mrówek. W lesie bukowym spotkać możemy także muchołówkę małą i żałobną, które na gniazda obierają spróchniałe dziuple i półdziuple. Buczyny rozbrzmiewają wiosną również śpiewem świstunki. Lasy liściaste dostarczają jej prześwietlonych miejsc, które preferuje w czasie toków i polowania. Gniazdo świstunki przypomina zamkniętą kulę z bocznym wejściem. Podobne gniazda budują inne gatunki z tego samego rodzaju: piecuszek i pierwiosnek, również występujące w Parku. Gniazda najczęściej umieszczają na ziemi i bardzo dobrze ukrywają wśród otaczającej roślinności. Ptaki bywają czasami tak zaaferowane karmieniem piskląt, że pozwalają się zbliżyć obserwatorowi na parę kroków nie przerywając tej czynności. Lasy liściaste preferuje również trzmielojad - rzadszy krewniak pospolitego myszołowa. Można go odróżnić od myszołowa zwyczajnego między innymi po dłuższym ogonie z regularnymi, ciemnymi pasami i wąskiej głowie, przypominającej głowę kukułki. Znacznie częściej niż inne ptaki drapieżne poszukuje pożywienia krocząc po dnie lasu, zaś jego ulubionym pokarmem są larwy os i trzmieli wybierane z gniazd ziemnych.

Będące w przewadze bory świerkowe Parku w okresie wiosenno - letnim rzadko zamieszkują gatunki związane wyłącznie z tym środowiskiem. Do wyjątków należy m. in. krzyżodziób. Spotyka się go, na tym terenie, w dużych ilościach, zwłaszcza w latach szczególnej obfitości nasion świerka. Dziób krzyżodzioba wyróżnia się tym, że górna i dolna szczęka krzyżują się. Dzięki temu może z łatwością pozyskiwać z szyszek bogate w białko nasiona: zamykając dziób i przekręcając głowę podważa łuskę i językiem wydobywa zawartość. Dokonując tej sztuki może zwisać głową w dół uczepiony szyszki silnymi pazurkami. Czasami żeruje również na szyszkach sosnowych, które są znacznie twardsze, ale w takich przypadkach zwykle szyszkę zrywa, gdyż wydobycie nasion sosny kosztuje go więcej czasu i wysiłku. W młodszych lasach świerkowych można na terenie Parku napotkać gniazdo krogulca. Jest ono na tyle skąpe, że widać wystający z niego ogon wysiadującej samicy. Samiec przy gnieździe bywa bardzo agresywny i możemy liczyć się z atakami z jego strony, nawet, gdy nie wiemy o bliskości gniazda. Paszkot jest na obszarze Parku największym i najliczniejszym drozdem obok śpiewaka. Pokarmu poszukuje na ziemi. Jadąc Drogą Stu Zakrętów po opadach deszczu, można zobaczyć zrywające się z jezdni paszkoty, które poszukują dżdżownic wychodzących na asfalt. Czyż niemal całe życie spędza wysoko w koronach drzew szpilkowych, gdzie tokuje, żeruje i buduje gniazda. Nie należy on do gatunków rzadkich, tym niemniej w Górach Stołowych jest wyjątkowo liczny, zwłaszcza w latach urodzaju nasion świerka. Gil, uważany powszechnie za gatunek odwiedzający Polskę tylko zimą, również preferuje lasy iglaste. Często można usłyszeć gwizdy pary ptaków utrzymujących ciągły kontakt ze sobą. Pokrzywnica do niedawna należała do nielicznych ptaków lęgowych. Obecnie, podczas wędrówek przez lasy świerkowe, nierzadko można usłyszeć i zobaczyć ptaka śpiewającego na czubku drzewa. Gniazda, do których składa piękne, błękitne jaja, zakłada w rozmaitych miejscach: może to być zarówno sterta chrustu, mały świerk czy korzeń. Kilka gatunków ptaków gniazdujących na terenie Parku wykazuje dużą plastyczność, jeśli chodzi o środowisko i miejsca gniazdowe. Do takich ptaków należy zięba i sosnówka. Są one zarazem najpospolitszymi gatunkami ptaków w Górach Stołowych. Ta ostatnia potrafi za miejsca lęgowe obrać sobie np. norkę u podstawy korzenia czy szparę w murze. To właśnie jej gniazda najczęściej znajdujemy w budkach lęgowych zawieszonych w Parku. Składa w nich nawet do 13 jaj, dwa razy do roku. Zięba z kolei gniazduje chętnie wysoko w koronach świerków, gdzie pozostaje poza zasięgiem większości drapieżnych ssaków. Gniazda zbudowane z mchu, korzonków i tym podobnych materiałów zespala często pajęczyną i kokonami owadów. Jest to tak liczny gatunek, że z jednego miejsca możemy w sezonie usłyszeć jednocześnie wiele śpiewających samców. W okresie obfitości nasion świerka można na tym obszarze obserwować ogromne stada zięb żerujące na dnie lasu. Warto też wspomnieć tu o rudziku i strzyżyku, ptakach gniazdujących nisko nad ziemią i żerujących zwykle na dnie lasu. Strzyżyk zazwyczaj zakłada gniazdo w korzeniach wykrotów. Ma ono formę misternej czarki obudowanej z góry. Często podryguje zadartym w górę ogonkiem, zwłaszcza w momentach zaniepokojenia. Jeden z mniejszych sokołów - kobuz, gniazduje w Parku w liczbie kilku par. Nie buduje gniazda samodzielnie, a korzysta ze starych gniazd innych gatunków ptaków, np. wron. Sokół ten często uwija się w powietrzu w pogoni za jaskółkami, skowronkami, świergotkami czy nawet jerzykami, ale wiele jego ataków kończy się niepowodzeniem.

Warto też poszukać ptaków wzdłuż strumieni. Są to miejsca, gdzie spotkać możemy charakterystyczne dla potoków górskich ptaki: pluszcza i pliszkę górską. Pluszcz szczególnie silnie uzależniony jest od czystych i bystrych strumieni, gdzie zdobywa pokarm dosłownie chodząc pod wodą. Pomaga sobie przy tym silnymi pazurkami i wachlującymi uderzeniami skrzydeł. Stamtąd wydobywa też materiał gniazdowy, z którego buduje kuliste gniazdo z bocznym wejściem, umieszczone zawsze nad wodą. Pliszka górska, również związana z potokami, potrafi się czasem bez nich obyć; część par lęgowych w Parku zamieszkuje bowiem osady ludzkie. Zdarza się, że pliszki górskie trzymają się rozległych zrębów, ale koniecznym warunkiem jest dla niej zawsze obecność wody, choćby w postaci niewielkich oczek. Podmokłe tereny odwiedza bocian czarny, głównie w poszukiwaniu małych ryb i płazów. Nie jest to już obecnie gatunek zagrożony i spotkanie z nim nie należy do rzadkości również na tym terenie. Jest znacznie mniej płochliwy niż dawniej i zdarza się, że buduje gniazdo nawet w obecności nie ukrytego człowieka. Wilgotne środowiska różnych typów zamieszkuje tu również słonka. Jest to jedyny ptak z rodziny siewkowych, który gniazduje w Górach Stołowych, gdzie znajduje doskonałe warunki do bytowania. Jest tu ona wyjątkowo liczna. Krzyżówka, najpospolitsza w kraju kaczka, upodobała sobie cieki wodne i torfowiska, gdzie zakłada gniazda i wodzi pisklęta nawet wewnątrz borów. Zwyczaj ten uprawia tu od niedawna.

Warto wybrać się również na łąki, gdzie bez trudu spotkać można skowronka, świergotka łąkowego czy pokląskwę o pięknie kontrastującym upierzeniu. Z traw, zwłaszcza wieczorami i w nocy, dobiega donośne pit pilit przepiórki. Derkacz wydaje terkoczące, suche dźwięki, zaś śpiew małego świerszczaka należącego do wróblowców, równie monotonny, przypomina głos świerszcza. Trudno jest wypatrzyć te trzy ostatnie gatunki ptaków, gdyż kryją się w trawie i rzadko decydują się użyć skrzydeł, nawet podczas ucieczki. Bliżej krzewów wśród łąk, ale również młodników, zrębów i innych otwartych przestrzeni trzyma się gąsiorek.

Interesującym środowiskiem i wyjątkowym w skali Polski, są skały piaskowcowe. Przyciągają one również ptasich lokatorów. Pod nawisem skalnym, na dobrze ukrytych półkach składa jaja puchacz. Ta ogromna sowa wykazuje na terenie Parku rekordowe zagęszczenie w skali kraju. Jego głębokie i słyszalne z kilku kilometrów "uhu" usłyszeć można praktycznie przez cały rok. Menu puchacza jest bardzo urozmaicone. W jego składa wchodzą gryzonie ze szczurami i karczownikami włącznie, większe ptaki w tym również drapieżne i mniejsze sowy, popielice, żaby itp. Potrafi również poradzić sobie z lisem, kotem, sokołem wędrownym a nawet... jeżem, czego nie potrafi żaden ptak europejski. W ścisły związek z piaskowcami weszła tu również pustułka. Ten niewielki sokół znajduje bezpieczne schronienie dla swoich lęgów w niszach skalnych stromych ścian piaskowcowych, zaś na drobne ssaki poluje na okolicznych łąkach. Znacznie większy sokół wędrowny również chętnie trzyma się skał, gdzie zakłada gniazda w ciasnych szczelinach. Ostatnie pary gnieździły się na terenie Gór Stołowych jeszcze w wieku XIX. Spotkania z nimi są tu obecnie coraz częstsze, a to głównie z powodu reintrodukcji po stronie czeskiej. Jak na razie obserwuje się wiosną tylko tokujące pary bez gniazd, ale jest duża szansa, że zagnieżdżą się tu w najbliższej przyszłości. Również wszystkie pary kruków mające terytoria na tym terenie budują gniazda w otoczeniu skał. Jeszcze w początkach XX wieku na Śląsku kruk należał do rzadkich ptaków ze względu na prześladowania i odstrzał. W Góry Stołowe powrócił dopiero w latach 80-tych. Obecnie, dzięki ochronie, jego krakanie usłyszeć można praktycznie w całym Parku. Między skałami gniazda buduje też kopciuszek i pleszka, blisko ze sobą spokrewnione drozdy o ciemnym upierzeniu. Tego pierwszego oglądać możemy dużo częściej, gdy przysiaduje na wierzchołkach skał podrygując w charakterystycznym przysiadzie ceglastym ogonem. W skałach spotyka się również gołębie domowe, które łudząco przypominają dziki gatunek gołębia skalnego z Europy południowej, oraz znacznie rzadziej lęgowe sosnówki, strzyżyki i kowaliki.

Jeszcze inną grupę ptaków spotykanych na tym terenie stanowią gatunki zalatujące tu wyłącznie w okresie migracji bądź koczowania. Do nich należą czapla siwa, gęsi, błotniaki, mewy, myszołów włochaty, drzemlik, dudek, droździk, białorzytka, jemiołuszka, jer i inne.

Szczególną ochroną objęte są na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych bocian czarny, puchacz i sóweczka. Zgodnie z ustawą, a w przypadku sóweczki na podstawie zarządzenia wewnętrznego Dyrektora Parku, wokół ich miejsc rozrodu tworzone są strefy ochronne, gdzie nie przeprowadza się żadnych zabiegów leśnych. Zakazane jest również przebywanie w takich miejscach. Puchacza, włochatkę, sóweczkę oraz regularnie obserwowaną w sezonie lęgowym czeczotkę, ujęto w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt jako rzadkie. Liczebność derkacza w Europie zachodniej szybko maleje w związku z kurczeniem się obszaru odpowiednich do lęgów środowisk, w związku z tym został on zaliczony do gatunków zagrożonych wyginięciem w skali Europy. Podobny status wg kryteriów europejskich ma występująca tu przepiórka. Puchacz, słonka i dzięcioł zielonosiwy, a także zimorodek oraz krętogłów, które również zamieszkują Góry Stołowe, należą do ptaków, które w skali Europy silnie zmniejszają swoją liczebność. Niestety cietrzew i głuszec, do niedawna ptaki również obecne w tej części Sudetów, wycofały się z obszaru Gór Stołowych w latach 80-tych.

Ptaki Gór Stołowych

• Bezkręgowce
• Ryby
• Płazy i gady
• Ptaki
• Ssaki

Copyright by Park Narodowy Gór Stołowych